“9 Wie gering geag word en ‘n slaaf het, is beter as hy wat hom vernaam aanstel en gebrek aan brood het. 10 Die regverdige ken die natuur van sy dier, maar die barmhartigheid van die goddelose is wreed. 11 Wie sy land bewerk, het volop brood; maar hy wat nietighede najaag, het gebrek aan verstand. 12 Die goddelose begeer die vangs van verkeerde dinge, maar die wortel van die regverdiges lewer vrugte op. 13 In die oortreding van die lippe lê daar ‘n gevaarlike strik; maar die regverdige ontkom aan die benoudheid. 14 Uit die vrug van iemand se mond word hy versadig met die goeie, en die daad van ‘n mens se hande kom op hom terug. 15 Die weg van ‘n dwaas is reg in sy eie oë, maar die wyse luister na raad. 16 Die dwaas laat sy drif op die daad bekend word, maar die skrandere verberg skande.” (Spreuke 12:9-16)
Nederig of hoogmoedig? (v.9)
'n Vriend van my is 'n sendeling in die Limpopo provinsie van ons land. Hy vertel van mense wat brandarm is, maar DSTV het. Party mense sukkel om deur 'n maand te kom, maar hulle sal by Woolworths koop, in Sandton huur, groot skuld aangaan om die nuutste BMW te ry, en ‘brand name’ klere dra. Hulle wil vernaam wees en as ‘swaar gewigte’ beskou word (v.9b). Maar realiteit is belangriker as skyn (v.9a). Op geestelike gebied geld dieselfde reël: Wees eerlik voor God. Hou op met jou toneelspel. Erken dat jy geestelik arm is en Hom nodig het.
Barmhartig of goddeloos? (v.10)
Keiser Augustus het gesê dit is beter om Herodus se sog te wees as sy seun – die sog het immers 'n beter kans op oorlewing. Die les in v.10 is dít: Die regverdige gee om vir sy donkies, kamele, beeste, en kleinvee (nie dat Herodes enigsins regverdig was nie!). Hy doen wat die Skrif sê: “Ses dae moet jy jou werk verrig, maar op die sewende dag moet jy rus, dat jou os en jou esel kan uitrus...” (Eksodus 23:12). “Jy mag 'n os nie muilband as hy graan dors nie.” (Deuteronomium 25:4). Die goddelose is anders. Hy mishandel sy diere. Hy is soos Bileam wat sy donkie genadeloos slaan (sien Numeri 22). Die goddelose voer nie sy diere nie. Hy maak hulle opsetlik seer, teister hulle met vuurwerke, en doen ander nare dinge. Hy doen selfs sulke lelike dinge met ander mense. God en die regverdige gee meer om vir diere as wat die goddelose omgee vir ander mense. God se woorde aan Jona was: “Maar Ek mag Ninevé, die groot stad, nie spaar nie waarin meer as honderd en twintig duisend mense is wat die onderskeid tussen hulle regter— en hulle linkerhand nie weet nie, en baie vee?” (Jona 4:11).
Wees versigtig dat jy nie in v.10 inlees wat jy wíl sien nie. Die vers beteken nie jy moet jou hond rondra in 'n handsak, juwele vir hom aantrek, sy tande borsel, en hom steak voer nie. Sorg vir jou diere, maar moet hulle nie aanbid nie.
Daar is 'n belangrike les verskuil in hierdie vers: Die regverdige is barmhartig met sy diere, omdat hy God se barmhartigheid oor hom gesmaak het. Die goddelose het nog nooit God se barmhartigheid in die evangelie ervaar nie, en daarom is hy onbarmhartig met mense en diere.
Hardwerkend of lui? (v.11-12, 14)
Ek het 'n vriend wat baie hard werk. Ek en my vrou het al gepraat oor hoe hardwerkend hy is. Ek het 'n ander persoon geken wat 'n dromer is. Hy het groot planne gehad oor 'n ‘water world’ wat hy wou oopmaak, maar sy drome was sagte lugkastele. As jy hard werk sal jy genoeg hê vir jouself, jou familie, en ander (v.11a). Moenie wind en leë drome najaag nie (v.11b). Dís die les in v.11. In 28:19 herhaal Salomo die les: “Wie sy land bewerk, het volop brood; maar hy wat nietighede najaag, het armoede volop.” As jy nietighede najaag is jou probleem nie dat jy min energie het nie, maar dat jy geen oordeelsvermoeë het nie (Derek Kidner, Proverbs: Tyndale Old Testament Commentaries, Inter-Varsity Press, LEICESTER, 1964, p.97). Gee jou tyd, geld, en energie aan dit wat 'n oes sal oplewer, en nie aan dit wat op niks uitloop nie. Volgens MacArthur (in sy studie Bybel) is Salomo se punt dít: Kragte wat vermors word is nie veel beter as luiheid nie.
Die genoemde prinsiep geld ook op 'n geestelike vlak: “Waarom weeg julle geld af vir wat geen brood is nie, en julle arbeid vir wat nie kan versadig nie? Luister aandagtig na My en eet die goeie, en laat julle siel hom in vettigheid verlustig.” (Jesaja 55:2).
In die verhaal van Alibaba en die 40 diewe ontdek Alibaba ‘n grot waarin die diewe hulle rykdom bêre. Sy broer hoor daarvan en begeer hierdie rykdom. Hy gaan na die grot toe, maar sukkel om betyds uit te kom (omdat hy nie die geheime woord ken wat die grot se swaar klipdeur sal laat oopskuif nie). Hy boet vir sy begeerlikheid en word deur die rowers vermoor en in stukke gekap.
Die goddelose persoon begeer die buit wat sondaars in hulle net gevang, of in hulle grot gebêre het. Hy wil nie werk nie, maar soek die voordeel van gesteelde goed (v.12a). Moenie so wees nie. Kry eerder die voordeel en vrug van harde werk (v.12b). Jy flous jouself om te dink dat rykdom maklik kom. In die geestelike realm werk dit dieselfde. Jy moet die koste bereken. Jy moet veg en met moeite deur die nou poort ingaan (Matteus 11:12, Lukas 13:24, 16:16). Natuurlik is die ewige lewe ‘n gratis geskenk, maar die weg na die hemel is nie maanskyn en rose nie.
‘n Goeie vriend en kollega het gebid vir siek mense in sy gemeente. God het sy gebed verhoor en die mense gesond gemaak. Die ouers van die kind was so bly, dat hulle vir my vriend ‘n grootskerm TV gekoop het en ‘n boorgat laat sink het. Jou goeie woorde is soos smaaklike vrugte wat ander eet. As jy goeie vrugte gee sal jy ‘n goeie reaksie en goeie verhoudings kry (v.14a). Net so ook wanneer dit kom by werk – jy sal oes wat jy gesaai het. Doen goed, werk hard, en laat die beloning oor aan God.
Wys of dwaas? (v.13, 15-16)
Baie jare gelede het ‘n man wat by ons gebly het R800 by my geleen. “My seun het kanker en ek moet Kaap toe gaan”, was sy storie. ‘n Week of wat later het sy baas my gebel: “Waar is mnr. so-en-so?” het hy gevra. Hy het R800 by sy baas geleen. Sy storie aan die baas was: “My pa is oorlede en ek moet Namibië toe gaan.” Vir ‘n jaar het ek niks van die man gehoor nie. Toe hy ‘n jaar later kom hulp vra het ek hom weggewys.
Die slegte persoon weet nie hy sal homself met sy mond vasloop nie (v.13a). Hy lieg so baie dat hy uiteindelik nie kan onthou wat hy vir mense gesê het, en vir wie hy wat gesê het nie. Later moet hy ekstra versigtig praat om nie uitgevang te word nie. Maar slim vang altyd sy baas. Salomo sê in 18:7: “Die mond van die dwaas is sy ondergang en sy lippe ‘n strik vir sy lewe.” Jesus sê: “Want uit jou woorde sal jy geregverdig word, en uit jou woorde sal jy veroordeel word.” (Matteus 12:37). Die regverdige sien die strik wat die goddelose gestel het en vermy dit (v.13b).
My goeie vriend het al by verskeie geleenthede vir mense raad gegee oor skei en trou. Hulle het sy Bybelse raad geminag en groot probleme oor hulleself gebring. Sommige mense is soos kinders wat dink hulle raadgewers weet niks. Klein kinders glo hulle pa’s weet alles. In die begin van sy skooljare glo 'n kind die onderwyser weet alles. Later dink hy sy vriende weet die beste. Dán glo hy niemand weet beter as hy nie. Ná skool sien hy sy pa weet meer as wat hy gedink het. En wanneer hy oud is, sien hy dat sy pa eintlik baie wys was.
Die dwaas se weg is reg in sy eie oë (v.15a). Sy weg lyk reg maar eindig in die dood (14:12, vgl. 16:2, 21:2). Daar is meer hoop selfs vir 'n dwaas, as vir iemand wat wys is in sy eie oë (26:12). 'n Honderd slim mense kan vir hom anders sê, maar hy weet altyd beter. Moenie so wees met jou ouers, die Skrif, en ander volwasse gelowiges nie. Luister eerder en weeg hulle raad op teen die Skrif (v.15b).
Ons almal ken seker vroue wat maklik huil as iemand hulle net skeef aankyk. Of mans wat 'n vuisgeveg wil hê as jy vir 'n sekonde te lank na hom kyk. Salomo sê dis 'n dwaas wat sy hart op sy mou dra (v.16). As jy dadelik jou emosie wys en kwaad word, dan wen jou opponent. Wanneer mense jou kritiseer, is dit veel beter om jouself in die lig van die Skrif te meet. Komplemente en beledigings kan jou nie beter of slegter maak as wat jy reeds is nie. Die waarheid is dat jy veel erger is as die slegste kritiek wat jy mag ontvang. Wees eerder soos Jesus wat hierdie dinge aan die Hemelse Regter oorgelaat het. Moenie kwaad met kwaad vergeld, of mense wat jou kritiseer probeer terugkry nie (1 Petrus 2:23).