Prediker 4:9-12
In John Bunyan se Pilgrim's Progress ontmoet Christian ’n vriend genaamd Faithful. Hulle bly beste vriende, totdat Faithful sy lewe vir die evangelie verloor. Daarna ontmoet Christian ’n nuwe vriend, Hopeful. Hulle bly vriende totdat hulle saam deur die rivier van die dood moet gaan en veilig aan die hemelse strand uitklim.1
Het jy ’n Faithful of Hopeful in jou lewe? Indien nie, waar ontmoet jy so iemand? Indien wel, hoe versterk jy so ’n vriendskap?
1. Beloning (v.9)
Die somtotaal van Jan en Gert se werk as elkeen alleen werk, is minder as wanneer hulle saam werk. Saam kan ’n mens meer vermag. Salomo stel dit as volg: “Daar is iemand alleen, sonder ’n tweede; hy het nie eers ’n seun of broer nie, maar daar is geen einde aan al sy inspanning nie; sy oë raak nie versadig van rykdom nie. Vir wie vermoei ek my en ontsê ek myself die goeie? Ook dit is sinloos en ’n slegte saak. Twee is beter as een, omdat daar vir hulle ’n ruim beloning is vir hulle inspanning.” (v.8-9).2
Om ’n vriend te hê, verdubbel jou blydskap. Jy sit nie alleen voor die kaggel met ’n koppie koffie nie; jy doen dit saam met iemand. Dit beteken nie jy moet getroud wees nie. Maar jy moet vriende hê (v.8-9); nie net om te kuier nie, maar sodat julle mekaar geestelik kan bevoordeel. Soms gebeur dit onbewustelik. So het ek en my vriend Jannie Vosloo mekaar deur die jare beïnvloed. Dit gebeur ook opsetlik. ’n Vrou in ons gemeente en haar vriendin lees gedurig goeie geestelike boeke saam.
Kry so iemand. Werk saam vir die Here. Dien saam in die gemeente. Lees geestelike boeke saam. Bid saam, al is dit oor WhatsApp. Toe my vriend Jannie nog in Boksburg was, het ons een Maandag per maand saamgekom om te vas en te bid. Soos Dawid en Jonatan moet vriende mekaar geestelik versterk (1Sam. 23:16-18). Stel vir mekaar die voorbeeld om na te volg (2Tim. 3:10-11). Spoor mekaar aan tot liefde en goeie dade (Heb. 10:24). Die plek waar jy dit die beste sal regkry, is die kerk. Die Bybel beskryf Christene as ‘die vriende’ (Hand. 4:23, 3Joh. 15). Natuurlik kan jy ongelowige vriende hê as jy hulle vir die Here wil wen (Luk. 7:34). Maar hulle moenie jou beste vriende wees nie, omdat hulle jou negatief sal beïnvloed (Deut. 13:6, 2Sam. 13:3 , Spr. 13:20, 22:24-25, 23:20-21, 1Kor. 15:33, 2Kor. 6:14-18, Jak. 4:4).
Dalk soek jy juis ongelowige vriende, omdat kerkvriende jou seergemaak het en in die rug gesteek het (kontra Ps. 15:3). William Tyndale het so ’n vriend gehad. Sy naam was Henry Philips. Hy het gemaak of hy Tyndale se vriend is, omdat hy hom aan die owerhede wou uitlewer. Philips was suksesvol, sodat Tyndale sy lewe verloor het.3
Dawid se vriend Agitofel het hom verraai (2Sam. 15:31, 16:20, 23). Moontlik is dit die vriend van wie hy in Ps. 41:9, 55:13-15, 21 praat: sy woorde so glad soos botter, maar daar was swaarde in sy hart. Saam het hy en Dawid die Here aanbid, maar later het Agitofel hom verraai.
In Hand. 13:13 het Johannes Markus vir Paulus verlaat. Twee hoofstukke later (Hand. 15:37-40) het dit ’n twispunt tussen Paulus en Barnabas geword. Dit het hulle vriendskap gekos. Aan die einde van Paulus se lewe het ’n klomp van sy vriende hom in die steek gelaat (2Tim. 1:15, 4:10, 16).
Jesus se vriende was so. Judas het hom verraai, al die dissipels het weggehardloop en Petrus het Hom verloën (Matt. 26:49-50, 56, 69-75). Dane Ortlund sê: ‘His friends abandoned him when he needed them most; had he lived today, every last Twitter follower and Facebook friend would have un-friended him when he turned thirty-three—he who will never un-friend us.’4
Ongelukkig sal Christene jou seermaak. Jy het dit al met ander gedoen: “Verder, moenie aandag gee aan alles wat mense sê nie, sodat jy nie hoor dat jou slaaf jou vervloek nie. Want jou hart weet ook van die vele kere toe ook jy ander vervloek het.” (7:21-22).
Moenie Christene afskryf, omdat iemand jou seergemaak het nie. Toe een van my kollegas se vriendskap met ’n gemeentelid skeefloop, toe neem hy hom voor om nooit weer vriende in die gemeente te maak nie. In 2008 het ek en my vrou ’n soortgelyke ervaring gehad. Tog het ons nie besluit om nooit weer vriende in die gemeente te maak nie. Jy kan jouself nie vir ewig afsonder, omdat iemand jou seergemaak het nie. Maak weer vriende. As jy weer seer kry, sal die Here jou krag gee om daardeur te werk. Al word jy en die ander persoon nie weer beste vriende nie, kan die Here julle verhouding herstel. Volgens Kol. 4:10, 2Tim. 4:11 het die Here Paulus, Markus en Barnabas se verhouding herstel. Ware vriende bly vriende deur die storms van die lewe en nie net wanneer die son skyn nie: “’n Vriend betoon te alle tye liefde” (Spr. 17:17). Is dit nie wat Jesus met ons doen nie? Dane Ortlund sê: ‘We love until betrayed. Jesus continued to the cross despite betrayal. We love until we are forsaken. Jesus loved through forsakenness. We love up to a limit. Jesus loves to the end.’5
Hoe kan jy soos Jesus wees en hoe herstel mens ’n gebroke vriendskap? Moet die persoon nie afskryf of vasskop en weier om die vriendskap te herstel nie (Spr. 18:19). Praat die saak uit. Maak in die eerste plek seker jy het al die feite (Spr. 18:2, 13, 15, 18). Moenie op grond van ’n misverstand ’n vriendskap prysgee nie. Dra jy skuld in die saak? Moenie te trots wees om dit te erken nie (Jak. 5:16). Aanvaar jou vriend se bestraffing. Die Bybel sê:
“’n Regverdige kan my maar slaan—dit is uit troue liefde; hy kan my maar teregwys—dit is olie vir die kop. My kop sal dit nie weier nie.” (Ps. 141:5).
“’n Openlike teregwysing is beter as liefde in die geheim. Die wonde deur ‘n geliefde toegedien, word opreg bedoel, maar oordrewe is die soene van iemand wat haat.” (Spr. 27:5-6).
“Olie en reukwerk verbly die hart, net so die aangenaamheid van ’n vriend vanweë welgemeende raad.” (Spr. 27:9, Ou Vertaling).
“Wie ’n mens teregwys, ervaar daarna goedgesindheid, meer as hy wat vlei met die tong.” (Spr. 28:23).
In Gal. 2:11-14 het Paulus vir Petrus openlik tereggewys. Petrus het dit ter harte geneem en Paulus later by sy lesers aanbeveel (2Pet. 3:15).
As ’n vriendskap skeefloop, moet jy Rom. 8:28-29 in gedagte hou: as jy die Here liefhet en aan Hom behoort, sal Hy die situasie tot jou en die ander persoon se voordeel uitwerk en dit gebruik om jou meer soos Jesus te maak.
Was jou vriend verkeerd en jy reg? Moenie ’n wrok in jou hart dra of van jou vriend skinder nie, maar praat die saak uit (Lev. 19:17, Spr. 16:28, 17:9, Matt. 5:23-24, 18:15-17). Vra die Here se wysheid vir wat jy moet sê (Jak. 1:5). Doen wat jy kan om vrede te maak (Rom. 12:18). Bid vir jou vriend; wees vriendelik en vergewe hom (Job 42:7-10, Ef. 4:31-32, 1Pet. 4:8). Wees geduldig, nederig, vredeliewend en sagmoedig (Kol. 3:12-15, 1Pet. 3:8-11). Oorwin die kwaad deur die goeie (Rom. 12:21).
Is dit vir jou te seer en verkies jy om nie die vriendskap te herstel nie? Wil jy liewer op jou eie met die Here aangaan? Wat iemand van my gesê het, maak vir jou sin: ‘Ivor het nie vriende nodig nie; Jesus is sy vriend.’ Om so te redeneer, is verkeerd. God het ons nie gemaak om alleen te wees nie (v.9-12, Gen. 2:18). Selfs Jesus het vriende gehad: die twaalf apostels, sy drie naaste dissipels, Lasarus, Johannes (Luk. 6:13-16, 8:51, 9:28, Mark. 14:33, Joh. 11:11, 13:23). Daar is fout met iemand wat homself eenkant hou: “Wie hom afsonder, soek sy eie begeerte; teen alle gesonde oordeel ontketen hy ’n stryery.” (Spr. 18:1). Wayne Mack het in ’n beradingklas gesê: ‘Show me someone who has no friends and I’ll show you someone who lacks the fruit of the Holy Spirit.’
Bid Gal. 5:22-23 vir jouself as dit jou karakter is wat mense afsit: “Maar die vrug van die Gees is: liefde, blydskap, vrede, geduld, vriendelikheid, goedheid, getrouheid, sagmoedigheid, selfbeheersing...” Vra ’n volwasse gelowige vir eerlike terugvoer oor jouself en vra hom om vir jou te bid. Ek ken ’n predikant wat dit met een van sy lidmate gedoen het. Hy het eerlik en mooi vir hom gesê: ‘Weet jy hoekom mense jou vermy? Dit is omdat jy te veel praat.’ Die man het dit ter harte geneem, aan die probleem gewerk en vriende gemaak.
Jy beroof jouself van geestelike groei en seën as jy nie vriende het nie. Almal van ons kort iemand om hom te slyp: “Yster slyp yster, en een mens slyp die aard van ’n ander.” (Spr. 27:17). Maurice Roberts sê: ‘The more we are with ourselves the more we become like ourselves. It is only when we come back into the circle of our godly friends once again that we realize how awkward, or else opinionated, we have become as Christians.’6
2. Ondersteuning (v.10)
Tydens die oorlog in Kambodja, het twee Christene sy aan sy deur die oerwoud geloop. ‘As ons in ’n strik val, sal ons saam sterf,’ het hulle gesê. Toe hulle in ’n strik beland, het hulle nie tot onder geval nie, omdat hulle bymekaar ingehak was. Hulle het die ongeluk oorleef.7
Dit is presies wat v.10 beteken: “Ja, as hulle val, kan die een sy maat ophelp; maar wee die een wat val sonder dat daar ’n tweede is om hom op te help!” Dit geld ook op ’n geestelike vlak. Toe ek ’n paar gelede uit die bediening wou bedank, het vriende soos Jannie Vosloo en Wiam Arlow my afgeraai. Toe hulle later mismoedig gevoel het, kon ek hulle bemoedig.
Wie sal jou uit die wanhoop en depressie help as jy alleen is? Jy kan sê die Here, maar het Hy nie vir ons vriende gegee nie? Maurice Roberts sê: ‘Generally speaking, when we are depressed and dejected we should seek the remedy, not in prayer and fasting, but in fellowship and friendship. As Luther’s Letters wisely say, we ought not to go to prayer when we are depressed, but into the company of good people. Satan is always more menacing when we meet him on our own.’8 Die beste is dat ’n vriend vir jou uit die Bybel lees en vir jou bid. Sodoende kom julle saam na die beste Vriend toe:
What a Friend we have in Jesus,
all our sins and griefs to bear!
What a privilege to carry
everything to God in prayer!
O what peace we often forfeit,
O what needless pain we bear,
all because we do not carry
everything to God in prayer!
Have we trials and temptations?
Is there trouble anywhere?
We should never be discouraged;
take it to the Lord in prayer!
Can we find a Friend so faithful
who will all our sorrows share?
Jesus knows our every weakness;
take it to the Lord in prayer!
—Joseph Scriven
Wat as daar nie ander Christene naby is nie? Dink byvoorbeeld aan Christene in die tronk, of aan iemand wat die enigste gelowige in sy familie, dorp, werkplek, tehuis of skool is. In so ’n geval sal Jesus jou Vriend wees. Hy sal na jou toe kom (Hand. 23:11, Op. 1:9-20). Soms stuur Hy ook vriende soos Hy vir Paulus gedoen het (2Tim. 1:16-18). Vra Hom om dit vir jou te doen. ‘Find your Jonathan’ het ’n ouer leraar vir my gesê. Wéés vir iemand ’n Jonatan, terwyl jy wag. Waak dat hierdie persoon nie Jesus se plek inneem nie. Jesus alleen kan jou op die oordeelsdag ophelp (v.10, Rom. 8:1). Hy is die Vriend wat sy lewe vir jou aflê; wat sy hartsgeheime met jou deel (Joh. 15:13, 15). Hy is die Vriend wat jou nooit sal verlaat of in die steek sal laat nie (Heb. 13:5). Die groot vraag is of jy sý vriend is. Praat jy gedurig met Hom soos ’n man met sy vriend praat (Eks. 33:11)? Is jy ’n vriend wat eerbied en ontsag vir Hom het (Luk. 12:4-5)? Is jy ’n vriend wat Hom eerste stel en sy blydskap begeer (Joh. 3:29-30)? Is jy ’n vriend wat sy gebooie gehoorsaam (Joh. 15:14)? Indien wel, sal Hy daar wees wanneer jy val en vriende stuur om jou op te help (Gal. 6:1-2, Matt. 14:30-31). Dit is wat ware vriende vir mekaar doen (v.10).
3. Beskerming (v.11-12)
Terwyl my niggie in Engeland was, het sy hipotermie (Eng. hypothermia) gekry. Hulle het alles probeer om haar liggaam warm te kry. Niks het gewerk nie. Uiteindelik het iemand teen haar gelê om haar warm te hou (vgl. 1Kon. 1:1-4). Stadig maar seker het haar liggaamstemperatuur genormaliseer.
Dit is waarvan v.11 praat: “Ook as twee by mekaar lê, kry hulle warm; maar as daar net een is, hoe kan hy warm word?” Op jou eie gaan jy beswaarlik oorleef. Ek sê dit veral vir party mans wat die John-Wayne-dwaling glo: ‘real men do not need other people.’9 Die sterkste gelowige benodig vriende om hom te beskerm en aanspreeklik te hou. As ’n reël moet dit iemand van dieselfde geslag wees. Mans verstaan mans. Hulle praat oor dieselfde dinge en is eenders aanmekaar gesit. Dieselfde geld vir vroue. ’n Man en ’n vrou se vriendskap verander te gou in romanse. Dit is goed en wel as jy wil trou. Maar wees versigtig as jy reeds getroud is. Om dieselfde geslag vriende te hê, is beter. Maar selfs hier moet jy die balans vind, sodat jy nie jou vriende bo jou lewensmaat stel nie. Ek weet van ‘n geval waar dit ’n probleem geraak het. Die vrou het al gaan slaap, terwyl haar man se vriend op ’n gereelde basis tot 02:00 in die oggend daar gekuier het. Sorg asseblief dat jou lewensmaat jou beste vriend is: “So lyk my liefste, so lyk my vriend” (Hoogl. 5:16).
Maar al kom jou lewensmaat eerste, kan jy soos Dawid en Jonatan ’n ryk vriendskap met iemand van dieselfde geslag hê (1Sam. 18:3-4, 20:16-17, 20:41-42, 23:18, 2Sam. 1:26). Richard Sibbes beskryf sulke vriende as ‘one soul in two bodies.’10 Soos die drie boeties in die laerskool kan julle mekaar teen die vyand beskerm: “As iemand die een wil oorweldig—twee kan teen hom standhou.” (v.12). Toe iemand een van die boeties afgeknou het, het die ander twee die boelie geslaan. Vir ons is die vyand die wêreld, die vlees en die duiwel. Help mekaar teen die vyand (v.12). Dawid se vriend Gusai het dit vir hom gedoen (2Sam. 15-17). Paulus se vriende het vir hom gebid (Ef. 6:18-20, 2Tess. 3:2). Volgens 2Tim. 2:22 moet jy saam met ander gelowiges teen sonde stry en ’n heilige lewe najaag.
Vriende wat mekaar nie geestelik help nie, is nie goeie vriende nie (soos Job se vriende). Ware vriende soek mekaar se ewige voordeel (Mark. 5:19, Luk. 15:6, 9, 16:9, Hand. 10:24 e.v.). Kry sulke vriende en wees een: “Ek is ’n vriend van almal wat vir U ontsag het, en u opdragte nakom.” (Ps. 119:63). Laat Jesus die bindende faktor of gemene deler in julle vriendskap wees. As julle nie hierop ooreen kan kom nie, sal die vriendskap nie werk nie: “Loop twee saam sonder dat hulle afgespreek het?” (Amos 3:3). Met Jesus in die vriendskap is dit ’n driedubbele tou wat nie gou breek nie (v.12). So ’n vriendskap weerspieël die harmonie van die Drie-Eenheid: “een liggaam en een Gees, soos julle ook deur julle roeping tot een hoop geroep is: een Here, een geloof, een doop, een God en Vader van almal, wat oor almal en deur almal en in almal is.” (Ef. 4:4-6).
Jy hoef nie jaloers te wees as ’n derde vriend bykom nie. Nog ’n vriend kan die bande versterk en die vreugde vermeerder (v.12, vgl. Dan. 2:17-18). C.S. Lewis sê: ‘Lamb says somewhere that if, of three friends (A, B, and C), A should die, then B loses not only A but “A’s part in C,” while C loses not only A but “A’s part in B.” In each of my friends there is something that only some other friend can fully bring out. By myself I am not large enough to call the whole man into activity; I want other lights than my own to show all his facets. Now that Charles is dead, I shall never again see Ronald’s reaction to a specifically Caroline joke. Far from having more of Ronald, having him “to myself” now that Charles is away, I have less of Ronald.’11
’n Vriendskap wat op die Here gebou is, hou vir ewig: ‘best friends forever’. Lank na Abraham dood is, praat die Bybel van hom as God se vriend (2Kron. 20:7, Jes. 41:8). Johannes was Jesus se beste vriend en die dissipel vir wie Jesus lief was (Joh. 13:23, 21:20). Volgens Paulus sou hy en die Tessalonisense na die wederkoms beste vriende bly (1Tess. 2:19-20).
Ek het ’n paar sulke vriende, maar Jesus troon bo hulle almal. Hy is die Vriend wat nooit teleurstel nie. John Paton het dit verstaan. Toe sy lewe in gevaar was en hy in ’n boom moes wegkruip, toe sê hy: ‘Never, in all my sorrows, did my Lord draw nearer to me, and speak more soothingly in my soul, than when the moonlight flickered among these chestnut leaves, and the night air played on my throbbing brow, as I told all my heart to Jesus. Alone, yet not alone!... If thus thrown back upon your own soul, alone, all, all alone, in the midnight, in the bush, in the very embrace of death itself, have you a Friend that will not fail you then?’12
In Jesus het jy ’n Vriend wat nader is as ’n broer (Spr. 18:24). Hy sal saam met jou deur die vallei van die dood gaan en jou aan die anderkant met ’n breë glimlag en oop arms verwelkom. So sal jy vir ewig by jou Here, Verlosser, Herder en Vriend wees.
1 John Bunyan, The Pilgrim’s Progress (Fearn, Ross-Shire: Christian Focus Publications, 2005), 73, 107
2 Aanhalings uit die 2020 Vertaling.
3 Brian Edwards, God’s Outlaw (Welwyn, UK: Evangelical Press, 1976, 1982), 148-153
4 Dane Ortlund, Gentle and Lowly: The Heart of Christ for Sinners and Sufferers (Wheaton, Illinois: Crossway, 2020), 47
5 Ibid., 198
6 Maurice Roberts, The Thought of God (Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 1993), 175
7 Don Cormack, Killing Fields, Living Fields (Grand Rapids, Michigan: Monarch Books, 1997), 329
8 Roberts, ibid., 178-9
9 R. Kent Hughes, Disciplines of a Godly Man (Vereeniging: Christian Art Publishers, 2001, 2006 [1991]), 58
10 Richard Sibbes, The Love of Christ (Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 2011 [1639, 1862]), 59
11 C.S. Lewis, The Four Loves (New York: Harcourt Brace & Company, 1960, 1988), 61
12 John G. Paton: Missionary to the New Hebrides (Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 1965 [1889, 1891]), 200