Johannes 14:12
Wat is ’n wonderwerk?
Toe een van ons bejaarde lidmate een Sondag by ’n aanddiens opdaag, toe sê sy: ‘Ja, wonderwerke gebeur nog!’ Sy het dit grappenderwys bedoel, maar party mense dink regtig as iets verbasend gebeur, dis ’n wonderwerk.
Ander mense dink elke werk van God is ’n wonderwerk: ’n pragtige blom, ’n goue en pienk sononder, ’n reënboog, die geboorte van ’n baba—enigiets. Ek ontken nie dat God hierdie dinge doen nie, maar dit is nie ’n wonderwerk nie. As elke baba se geboorte ’n wonderwerk is, is Jesus se geboorte uit ’n maagd niks spesiaal nie.
Party mense verwar buitengewone voorsienigheid met wonderwerke. In die 1500’s het die Katoliekekerk in Frankryk duisende Hugenote vermoor. Een van hulle, Pierre du Moulin, het in ’n ou oond weggekruip. Daarna het ’n spinnekop die oond se deur toegespin. Toe die moordenaars hom Du Moulin soek, toe laat die spinnerak hulle dink die oond se deur staan al lank toe.
’n Sekere mev. Honeywood het wanhopig geraak en gedink die Here het haar verlaat. Sy was oortuig sy is buite die bereik van God se barmhartigheid en genade. Toe haar leraar haar probeer moed inpraat, toe vat sy ’n Venesiese glas en sê: ‘Sir, I am as sure to be damned as this glass is to be broken.’ Sy het die glas met mening teen die vloer gegooi, maar tot haar eie en haar leraar se verbasing, het die glas heel gebly. Toe haar leraar die glas optel, het hy haar bestraf en gesê God het die glas bewaar net soos Hy haar tot in die hemel sal bewaar. Dit het haar beskouing heeltemal verander.1
Bogenoemde is inderdaad werke van God, maar nie wonderwerke nie. ’n Wonderwerk is as God die natuurwette omseil. Vir iemand om op water te loop, is fisies onmoontlik. Om water in wyn te verander, kan nie gebeur nie. Vir iemand wat stokblind gebore is om te sien, is wetenskaplik onmoontlik. Tog het Jesus dit en baie ander wonderwerke gedoen.
Partykeer doen die Here wonderwerke deur mense. 1Korintiërs 12 lys dit as een van die Gees se gawes. Dit is onder andere wat ons in vandag se teks sien.
1. Werke soos Jesus s’n (v.12)
Jesus het sopas die nagmaal ingestel en vir die dissipels gesê Hy gaan weg. Die dissipels was hartseer, maar Jesus het hulle vertroos: “Laat julle harte nie ontsteld wees nie. Glo in God, glo ook in My. In die huis van my Vader is daar baie woonplek. As dit nie so was nie, sou Ek dit vir julle gesê het. Ek gaan om vir julle plek voor te berei. En as Ek gegaan en vir julle plek voorberei het, kom Ek weer en sal julle na My toe neem, sodat julle ook kan wees waar Ek is.” (v.1-3).
Om daar te kom, moes hulle in Hom glo, aangesien Hy die enigste weg na die Vader is (v.6). Filippus het dit nie verstaan nie, maar gesê: “Here, wys ons die Vader, en dit is vir ons genoeg.” Jesus sê vir hom: “Ek is al so 'n lang tyd by julle, en het jy My nie leer ken nie, Filippus? Wie My gesien het, het die Vader gesien. Waarom sê jy dan, ‘Wys ons die Vader?’ Glo jy dan nie dat Ek in die Vader is en die Vader in My nie? Die woorde wat Ek vir julle sê, sê Ek nie uit Myself nie, maar dit is die Vader wat in My bly en sy werke doen. Glo My dat Ek in die Vader en die Vader in My is; of glo dan op grond van die werke self (v.8-11).
Deur die dissipels se gebede, gehoorsaamheid en die Heilige Gees sou Jesus sy werke voortsit (v.13-17): “Amen, amen, Ek sê vir julle: Wie in My glo, hy sal ook die werke doen wat Ek doen, en hy sal nog groter dinge as dit doen, omdat Ek na die Vader gaan.” (v.12).
Daarom beskryf Handelinge 1:1-2 die apostels se lering en werke as die voortsetting van Jesus se lering en werke deur die Heilige Gees. Toe Petrus die verlamde man genees, was dit nie deur sy eie krag of naam nie, maar deur Jesus s’n (Hand. 3:2-8, 12, 16). Net so het Petrus die verlamde Eneas in Jesus se Naam genees (Hand. 9:32-34). Na ernstige gebed het Petrus Dorkas uit die dood uit opgewek (Hand. 9:36-41).
Moet ons sulke werke tot die apostels beperk? Ek het dit vir 20 jaar gedoen, maar Jesus pas dit toe op die wat in Hom glo: “Wie in My glo, hy sal ook die werke doen wat Ek doen” (v.12). Is dit net die apostels wat in Hom glo? Bid hulle alleen in sy Nam (v.13-14)? Is net hulle aan Hom gehoorsaam (v.15)? Ontvang net hulle die Heilige Gees (v.16-17)? Dan is dit nie net die apostels wat dieselfde werke as Jesus doen nie (v.12).
Volgens Justinus Martelaar (100-65),2 Origines (185-254),3 Irenaeus (130-202),4 en Eusebius van Caesarea (260-339)5 het wonderwerke, duiweluitdrywing en genesing deur v.12-15 in hulle tyd plaasgevind. Volgens Irenaeus is dooie mense dikwels in sy tyd opgewek. Hy maak melding van een geval waar God ’n dooie na ’n tyd van vas en gebed opgewek het.6
Streepteoloog B.B. Warfield betwis dit en sê as die dooies in Irenaeus se tyd regtig opgewek is, sou ongelowiges nie so skepties gewees het nie.7 H.F. Stander antwoord hierdie beswaar deur te sê die ongelowiges in Jesus se tyd was skepties toe Hy die dooies opwek!8 Jesus se eie woorde was: “As hulle na Moses en die Profete nie luister nie, sal hulle selfs as iemand uit die dood opstaan, nie oortuig word nie.” (Luk. 16:31).
Party mense sê 2Kor. 12:12 beperk wonderwerke tot die apostels: “Dit wat ’n apostel kenmerk, is inderdaad by julle verrig, met alle volharding, met tekens en wonders en kragtige dade.”
Hier skep Paulus ’n kontras tussen homself en die vals apostels; nie tussen homself en gewone Christene nie (2Kor. 12:11, 11:13). Hy sê nie dat wonderwerke tot die apostels beperk is nie. Wie dit wil sê, moet ook volharding tot die apostels beperk, omdat dit in die teks staan. Ek sê dit tong in die kies. Soos volharding is wonderwerke nie die kenteken van ’n apostel nie. Dit bevestig liewer die kenteken: “Dit wat ’n apostel kenmerk, is inderdaad by julle verrig, met alle volharding, met tekens en wonders en kragtige dade.” (eie beklemtoning).
Wat kenmerk ’n apostel? Die Korintiërs se bekering bevestig Paulus se apostelskap en dat Jesus hom met die ware evangelie na hulle toe gestuur het: “Al is ek nie vir ander ’n apostel nie, is ek dit tog vir julle, want julle is die waarmerk van my apostelskap in die Here... So was sommige van julle ook, maar julle het julle laat was, julle is geheilig, en julle is vrygespreek in die Naam van die Here Jesus Christus en deur die Gees van ons God.” (1Kor. 9:2, 6:11).
Die ketters se boodskap het niemand verander nie en wys hulle uit as vals apostels met ’n verdraaide evangelie.
So het Paulus se wonderwerke nie sy apostelskap bewys nie, maar die waarheid van sy evangelie bevestig. Dit het bewys dat Jesus waarlik opgestaan het en sterker as die heidense afgode is (2Kor. 12:12, Mark. 16:20, Hand. 2:22, 33, 8:5-8, 13:6-12, Rom. 15:18-21).
Gebeur dit nog steeds? Baie mense sê ‘nee’ en gebruik Heb. 2:3-4 om hulle punt te verdedig: “Hierdie verlossing is eers deur die Here verkondig, en daarna aan ons bevestig deur hulle wat dit gehoor het, terwyl God dit verder bevestig het deur tekens en wonders en allerhande kragtige dade, en deur gawes van die Heilige Gees, wat uitgedeel is soos Hy dit goedgevind het.”
Volgens streepteoloë verwys hierdie teks na die apostels. Hulle het Jesus eerste gehoor, terwyl God die boodskap met wonders en tekens bevestig het. Per implikasie het wonderwerke tot ’n einde gekom toe hulle dood is. Die probleem is die teks sê dit nie. Dit is ’n onlogiese afleiding. Buitendien was die apostels nie die enigstes wat Jesus eerste gehoor preek het nie—daar was ander. Die teks sê ook nie God het die evangelie slegs deur wonderwerke bevestig nie, “maar deur gawes van die Heilige Gees, wat uitgedeel is soos Hy dit goedgevind het.” Mense wat Heb. 2:3-4 wil gebruik om te sê wonderwerke het met die apostels uitgesterf, moet Heb. 2:4 konsekwent deurvoer en sê al die gawes het saam met die apostels uitgesterf.
Streepteoloë sê verder wonderwerke bevestig God se Woord, daarom het Hy dit slegs saam met nuwe openbaring gee. Hulle sal sê: ‘Voor die wet gegee is, het God wonderwerke deur Moses gedoen om hom as ’n profeet uit te wys (Eks. 4:1-9). Toe Hy die tyd van die profete inlei, het Hy deur Elia en Elisa wonderwerke gedoen en hulle as profete uitgewys (1Kon. 17:17-24). Toe Hy die Nuwe Testament inlei, het Hy deur Jesus en die apostels wonderwerke gedoen (Joh. 3:2, 2Kor. 12:12). Dit is nie meer nodig nie, omdat daar geen meer nuwe openbaring is nie. Die Bybel is voltooi, daarom kan daar geen wonderwerke meer plaasvind nie.’
Ek stem saam dat God se Woord voltooi is—ons mag niks byvoeg of wegvat nie (Heb. 1:1, Op. 22:18-19). Maar nie elke wonderwerk bevestig ’n tyd van nuwe openbaring nie. Partykeer het God ’n ander doel, daarom het Hy wonderwerke nie tot Moses en Josua, Elia en Elisa, Jesus en die apostels beperk nie. In die Bybel het ons verskeie voorbeelde waar wonderwerke niks met nuwe openbaring te doen het nie:
In Gen. 11:7-9 het die Here mense in ander tale laat praat. In Gen. 19:11 het twee engele die manne van Sodom blind geslaan. In Gen. 19:26 het God Lot se vrou in ’n soutpilaar verander. Toe Abraham 100 was en Sara 90 het die Here vir hulle ’n baba gegee (Gen. 21:2). Vir Gideon het God ’n skaapvliesie laat nat dou, terwyl die grond rondom droog was. Die volgende dag toe doen die Here dit andersom (Rigt. 6:36-40). God het vir Simson bo-menslike krag gegee. Daardeur het hy ’n leeu met sy kaal hande doodgemaak en soos ’n jong bokkie geskeur. Hy het nuwe toue gebreek, asof dit dun gare was. Hy het ’n stad se hekke uitgeruk en dit 42 km ver op sy skouers gedra. Hy ’n tempel se pilare omgestoot en 3000 Filistyne saam met hom doodgemaak (sien Rigters 14-16).
Op ’n profeet se bevel het koning Jerobeam se hand versteen en is dit weer genees (1Kon. 13:4-6). In koning Hisia se tyd het die sonlig op Jesaja se bevel teruggedraai (2Kon. 20:8-11). In 2Kron. 26:19 het die Here koning Ussia in ’n oomblik melaats laat word. God het Daniël in die leeukuil beskerm en sy vriende in die vuuroond (Daniël 3, 6).
’n Onbekende man—nie ’n apostel of iemand uit hulle groep nie—het in Jesus se Naam duiwels uitgedryf (Luk. 9:49-50). Jesus se 72 dissipels het siek mense genees en duiwels uitgedryf (Luk. 10:1, 9, 17). Jesus het gesê wie in Hom glo sal deur gebed in sy Naam wonderwerke verrig (Joh. 14:12-14).
Mark. 16:17-18 sê: “Hierdie tekens sal hulle wat tot geloof gekom het, vergesel: In my Naam sal hulle demone uitdryf, in nuwe tale praat, en slange met hulle hande optel. As hulle iets dodeliks sou drink, sal dit hulle nie kwaad aandoen nie, en op siekes sal hulle die hande lê, en hulle sal gesond word.” Natuurlik sal mense sê die verse is nie in die vroegste manuskripte nie. Nogtans het dit baie vroeg ontstaan en bewys die vroeë kerk het in wonderwerke geglo. Volgens Hand. 6:8, 8:6-7, 13 het Stefanus en Filippus wonderwerke gedoen. Nie een van hulle was apostels nie.
1Kor. 12:10, 28 lys wonderwerke as een van God se gawes aan die kerk. Volgens Paulus het God deur die Galasiërs se geloof wonderwerke onder hulle verrig: “Gee Hy dan vir julle die Gees, en verrig Hy kragtige dade onder julle, op grond van die uitvoering van die wet, of op grond van julle geloof in wat julle gehoor het?” (Gal. 3:5).
Ons moet eenvoudig in Jesus se Naam bid en glo Hy sal gawes volgens sy wil uitdeel: “En wat julle in my Naam vra, sal Ek doen, sodat die Vader deur die Seun verheerlik mag word. As julle My iets in my Naam vra, sal Ek dit doen.” (v.13-14). “En nou, Here, slaan ag op hulle dreigemente, en gee dat u diensknegte u boodskap met alle vrymoedigheid verkondig, deur u hand uit te strek tot genesing, en deurdat tekens en wonders deur die Naam van u heilige Dienskneg Jesus plaasvind.” (Hand. 4:29-31). “Een en dieselfde Gees bewerkstellig al hierdie dinge, wat Hy aan elkeen afsonderlik uitdeel volgens sy wil.” (1Kor. 12:11).
Moet egter nie so na wonderwerke jaag, dat die duiwel jou met ’n slap riem vang nie. Die Bybel waarsku:
“Baie sal op daardie dag vir My sê, ‘Here, Here, het ons nie in u Naam geprofeteer en in u Naam demone uitgedryf en in u Naam baie kragtige dade verrig nie?’ ” (Matt. 7:22).
“Die Fariseërs en Sadduseërs het toe nader gekom om Hom te toets, en Hom gevra om vir hulle ’n teken uit die hemel te wys. Daarop het Hy hulle geantwoord... ‘’n Bose en owerspelige geslag vra ’n teken, maar geen teken sal aan hulle gegee word nie, behalwe die teken van Jona.’ ” (Matt. 16:1, 4).
“Want vals christusse en vals profete sal na vore tree, en hulle sal groot tekens en wonders doen om, indien moontlik, selfs die uitverkorenes te mislei.” (Matt. 24:24).
“Deur die werking van Satan, sal die koms van die wettelose mens gepaard gaan met volle magsvertoon, met bedrieglike tekens en wonders, en met elke vorm van goddelose misleiding vir hulle wat verlore gaan, omdat hulle nie die liefde vir die waarheid aanvaar het om verlos te kan word nie. En daarom laat God die krag van dwaling oor hulle kom, sodat hulle die leuen sal glo, en sodat almal wat nie die waarheid glo nie, maar behae vind in die ongeregtigheid, veroordeel kan word.” (2Tess. 2:9-12).
Hoe onderskei ons tussen ware wonderwerke en dit wat vals is? Die Bybel gee die volgende toetse:
“Wees op julle hoede vir die vals profete wat in skaapsklere na julle kom, maar in hulle binneste wolwe is wat verskeur. Aan hulle vrugte sal julle hulle uitken. Pluk ’n mens miskien druiwe van doringstruike of vye van dissels? Net so dra elke goeie boom goeie vrugte, maar ’n slegte boom dra slegte vrugte. ’n Goeie boom kan nie slegte vrugte dra nie, en ’n slegte boom kan nie goeie vrugte dra nie. Elke boom wat nie goeie vrugte dra nie, word uitgekap en in die vuur gegooi. Aan hulle vrugte sal julle hulle dus uitken.” (Matt. 7:15-20).
“Geliefdes, moenie elke gees glo nie, maar toets die geeste of hulle van God kom, want daar is reeds baie vals profete in die wêreld. Hieraan ken julle die Gees van God: Elke gees wat bely dat Jesus Christus vlees geword het, is uit God, en elke gees wat dit nie van Jesus bely nie, is nie uit God nie, maar is die gees van die Antichris, van wie julle gehoor het dat hy kom, en wat nou reeds in die wêreld is. Julle, kinders, is uit God, en het hulle oorwin, omdat Hy wat in julle is, groter is as hy wat in die wêreld is. Hulle is uit die wêreld, en daarom praat hulle soos die wêreld, en luister die wêreld na hulle. Ons is uit God, en wie God ken, luister na ons. Wie nie uit God is nie, luister nie na ons nie. Hieruit herken ons die gees van die waarheid en die gees van die dwaling.” (1Joh. 4:1-6).
“Wanneer ’n profeet of iemand wat drome droom by jou opstaan en vir jou ’n teken of wonder voorspel, en die teken of wonder waaroor hy met jou gepraat het, gebeur en hy dan sê, ‘Ons moet ander gode volg wat jy nie ken nie en hulle dien,’ dan mag jy nie na die woorde van daardie profeet of die een wat die droom gedroom het, luister nie; want die Here julle God toets julle om te sien of julle met julle hele hart en julle hele wese die Here julle God liefhet. Julle moet die Here julle God volg, vir Hom moet julle ontsag hê en sy gebooie nakom. Na sy stem moet julle luister, en Hom moet julle dien, en aan Hom moet julle vashou.” (Deut. 13:1-4).
Die realiteit van vals wonderwerke sluit nie die ware uit nie, maar bewys dit net soos vervalste diamante die egte bewys.
2. Groter werke as Jesus s’n (v.12)
Nie alleen sê Jesus ons sal werke soos syne doen nie, maar groter werke as syne (v.12). In watter opsig? Nie een van ons het immers die wêreld geskep of onsself uit die dood uit opgewek nie (Joh. 1:3, 10:18). Wie van ons het iemand wat vier dae in die graf was, opgewek (Joh. 11:38-44)? Wie het ’n storm stil gemaak (Mark. 4:39)? Wie het uit ’n seuntjie se kosblik 5000 gesinne gevoed (Matt. 14:15-21)? Wie het as God uit die hemel neergedaal en mens geword (Fil. 2:6-7)?
Wie het meer wonderwerke as Jesus verrig? Dawid sê: “So baie het U, Here my God, gedoen—u wonders en wat U vir ons beplan het. Niemand kan met U vergelyk word nie. Ek wil dit graag bekend maak, en daaroor praat, maar dit is te veel om op te noem.” (Ps. 40:6). Joh. 21:25 sê: “Daar is nog baie ander dinge wat Jesus gedoen het. As dit een vir een neergeskryf sou word, sou die wêreld self, dink ek, die boekrolle wat geskryf sou word, nie kon bevat nie.”
Wat beteken v.12 dan: “hy sal nog groter dinge as dit doen”? Die vers gee vir ons ’n leidraad: “...omdat Ek na die Vader gaan.” (eie beklemtoning). Jesus bedoel as Hy die Heilige Gees uitstort (v.16-17), sal die wat in Hom glo, groter werke as Hy doen. Hoe gebeur dit? Toe Jesus die Heilige Gees op Pinksterdag uitstort, het 3000 mense tot bekering gekom (Hand. 2:41). Waar het dit ooit onder Jesus se bediening gebeur? Dit is inderdaad groter werke as wat Jesus gedoen het (v.12). Daarna het Christenskap binne die eerste 300 jaar n.C. die Romeinse Ryk oorheers.9
Is jy teleurgesteld met my interpretasie van v.12 se ‘groter werke’? Indien wel, verstaan jy nie weergeboorte nie. As selfs net een persoon weergebore word, doen God dit met dieselfde krag waardeur Hy Jesus uit die dood uit opgewek het. Daarom bid Paulus dat die Efesiërs besef “wat die onvergelykbare grootheid van sy mag is, vir ons wat glo ooreenkomstig die werking van sy groot krag, wat Hy uitgeoefen het in Christus, toe Hy Hom uit die dood opgewek het, en Hom laat sit het aan sy regterhand in die hemele” (Ef. 1:19-20).
As dit van een persoon waar is, wat van ’n herlewing? Dis asof die Gees ’n hele begraafplaas uit die dood uit opwek (Eseg. 37:1-14). Daarom het ’n sekere prediker in die Oos-Kaap weergeboorte die grootste wonderwerk in die Bybel genoem. Thomas Watson sê: ‘Great was the work of creation, but greater the work of redemption; it cost more to redeem us than to make us; in the one there was but the speaking of a word, in the other the shedding of blood. The creation was but the work of God’s fingers. Psa viii 3. Redemption is the work of his arm. Luke i 51.’10
Net soos verlossing is weergeboorte ’n Goddelike wonder. Hy alleen kan dit bewerk: “Hulle is nie uit bloed nie, ook nie uit liggaamlike drang nie, ook nie uit die wil van ’n man nie, maar uit God gebore.” (Joh. 1:13, eie beklemtoning). “Geseënd is die God en Vader van onse Here Jesus Christus wat na sy grote barmhartigheid ons die wedergeboorte geskenk het tot ’n lewende hoop deur die opstanding van Jesus Christus uit die dode” (1Pet. 1:3, Ou Vertaling).
Ons bid vir mense se redding en deur die Gees wederbaar Jesus hulle (v.12-14, Joh. 3:5-6, 8, 2Kor. 5:17, Tit. 3:5). Ons preek die evangelie, maar God skyn dit in mense se harte: “’n Vrou uit die stad Tiatira, ’n purperhandelaar met die naam Lidia, wat God vereer het, het ook geluister, en die Here het haar hart oopgemaak om ag te slaan op wat Paulus gesê het.” (Hand. 16:14, eie beklemtoning). “Want God wat gesê het, ‘Laat daar uit die duisternis lig skyn,’ dit is Hy wat in ons harte geskyn het om ons te verlig met die kennis van die heerlikheid van God, in die aangesig van Jesus Christus.” (2Kor. 4:6).
Glo jy dit? Glo jy deur gebed doen God groter werke as wat Jesus op aarde gedoen het? Wys jou geloof en bid vir bekerings; bid vir arbeiders in die oes. Miskien moet jy selfs vir jou eie bekering bid. Moenie dink jy kan dit later doen en enigetyd kies om te verander nie. Tot God nie die bevel gee om te lewe nie, bly jy geestelik morsdood (Eseg. 16:6, Ef. 2:1-3).
Is jy vasgekoek in ’n net van sonde? Jy kan jouself nie bevry nie. Jy het al probeer en misluk. Vra Jesus om jou vry te maak: “As die Seun julle dan vrygemaak het, sal julle werklik vry wees.” (Joh. 8:36). Tien teen een sal die Here iemand stuur wat jou die weg van verlossing verduidelik. Terwyl jy die evangelie hoor, sal Jesus jou hart open om te verstaan: “Julle is immers weer gebore, nie uit verganklike saad nie, maar uit onverganklike saad—deur die lewende en blywende woord van God. Want: Elke mens is soos gras, en al sy prag soos ‘n veldblom: die gras verdroog en die blom val af; maar die woord van die Here bly tot in ewigheid—en dit is die evangeliewoord wat aan julle verkondig is.” (1Pet. 1:23-25).
Almal het nie die gawe van wonders nie. Maar elke gelowige kan ’n instrument in God se hand wees en groter werke as Jesus doen (v.12).
1 John Flavel, The Mystery of Providence (Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 1963 [1678]), 34, 71-2.
2 Justin Martyr, Second Apology, 6. Toegang verkry op 10 Januarie 2024, https://www.newadvent.org/fathers/0127.htm
3 Origen of Alexandria, Contra Celsum, 3.24, 1.6, 8.58, 7.4. Toegang verkry op 10 Januarie 2024, https://www.newadvent.org/fathers/04163.htm; https://www.newadvent.org/fathers/04161.htm; https://www.newadvent.org/fathers/04168.htm; https://www.newadvent.org/fathers/04167.htm
4 Irenaeus of Lyon, Against Heresies, 2.32.4-5. Toegang verkry op 10 Januarie 2024, https://www.newadvent.org/fathers/0103232.htm
5 Eusebius, Against Hierocles, 4 & Demonstration of the Gospel, 3.6-7. Toegang verkry op 10 Januarie 2024, https://www.tertullian.org/fathers/eusebius_against_hierocles.htm & https://www.tertullian.org/fathers/eusebius_de_05_book3.htm
6 Irenaeus, ibid., 2.31.2. Toegang verkry op 10 Januarie 2024, https://www.newadvent.org/fathers/0103231.htm
7 Benjamin B. Warfield, Counterfeit Miracles (New York: Charles Scribner’s Sons, 1918), 13. Toegang verkry op 10 Januarie 2024, https://static1.squarespace.com/static/590be125ff7c502a07752a5b/t/59c45a7e9f8dcebbd57c9911/1506040461407/Warfield%2C+Benjamin+Breckinridge%2C+Counterfeit+Miracles.pdf
8 H.F. Stander, Die Besondere Gawes van die Heilige Gees in die Eerste Vier Eeue n.C. (Garsfontein, Pretoria: Didaskalia Uitgewers, 1986), 42-3.
9 John Jefferson Davis, Christ’s Victorious Kingdom: Postmillennialism Reconsidered (Laurel, MS: Audubon Press, 2006 [1986]), 68-9.
10 Thomas Watson, A Body of Divinity (Edinburgh: The Banner of Truth Trust, 1958, 1965 [1692, 1890]), 209.