Coram Deo Cover Image

Coming soon...

4 July 2015

Menswaardigheid in die Bybel en vandag

Slave

‘n Groep soldate in Sierra Leone het ‘n swanger vrou op ‘n afstand sien aankom.  Hulle het ‘n wettenskap geneem of die baba ‘n seun of ‘n dogter was.  Toe die vrou nader kom het hulle haar oopgesny om te sien wie reg was, en haar gelos om dood te bloei.

 

Dit is walglik... as jy glo dat die mens na God se beeld gemaak is.  Maar as evolusie waar is, dan is daar geen verskil tussen dié gruwelike daad, en ‘n man wat ‘n lemoen oopsny en die pitte tel nie.  Beide die swanger vrou en die lemoen is die produk van toeval en evolusie.  Net as die mens na God se beeld gemaak is, beteken menswaardigheid iets.

 

Slawe en slavinne (v.1-11)

In 1787 het William Wilberforce ‘n mosie ingedien teen slawehandel.  Die Britse Parlement het teen dié mosie geveg.  Die slawe arbeid in Wes-Indië was voordelig vir Brittanje se ekonomie.  Die parlement was ontevrede met Wilberforce se mosie.  Party het hom selfs met die dood gedreig.  Baie van sy vriende het hom verlaat.

 

Na 20 jaar het Wilberforce uiteindelik in 1807 die saak gewen.  Slawehandel was onwettig.  Om slawe te besit was egter nie onwettig nie.  Wilberforce sou nie opgee nie.  Hy het vir nog 26 jaar geveg om slawerny uit te wis.  Drie dae voor sy dood in 1833, het hy gewen.  Slawerny was eens en vir altyd verban in Britse Kolonies.[1]

 

Hoekom sê Eksodus 21 nie dieselfde nie:  slawerny is geheel en al verbode?  Verse 1-11 praat van iemand wat homself as ‘n slaaf verkoop (22:3, Deuteronomium 15:12).  Vers 16 is teen slawerny soos wat Wilberforce dit geken het.

 

Volgens Eksodus 21 moet slawe met menswaardigheid behandel word; as mense wat na die beeld van God gemaak is.  Sodra jy dít doen, sterf die sisteem ‘n natuurlike dood.

 

Die Israeliete moes onthou dat hulle slawe was in Egipte.  Derhalwe moes hulle goed en gaaf wees met hulle Hebreeuse slawe.  Na sewe jaar moes hulle hul broers kosteloos bevry, en met groot rykdom wegstuur (v.2, Levitikus 25:35-46, Deuteronomium 15:12-18).

 

Die baas moes sy slaaf vrylaat soos wat hy gekom het:  enkel of getroud (v.3).  As sy baas vir hom ‘n vrou gegee het, moes hy sy vrou en kinders agterlaat (v.4).  As ‘n slaaf sy baas, vrou, en kinders liefgehad het, kon hy besluit om te bly (v.5).  In so ‘n geval moes die slaaf saam met sy baas in die stadspoort kom voor die regters (v.6, vgl. Psalm 82).  Sy baas het ‘n els (‘n skerp ysterpen) gevat en ‘n gat deur sy oor geboor.  Die ‘oop oor’ het gesimboliseer dat hy altyd vir sy baas sou luister (Jesus se oor was oop vir sy Vader; sý oor is deurboor [Psalm 40:7, Jesaja 50:4-5].  Deur sý gehoorsaamheid het daar vir ons redding gekom [Filippense 2:8]).

 

As ‘n pa arm raak en nie meer vir sy dogter kan sorg nie, dan mag hy haar as ‘n slaaf verkoop (v.7, Nehemia 5:5).  Só kan sy onder iemand anders se sorg kom.  Omdat vroue in daardie tyd nie vir hulleself kon sorg nie, mag ‘n slavin nie soos ‘n manslaaf vry raak nie (v.7).  As haar baas met haar trou, maar sy hom later nie meer tevrede stel nie, mag hy haar nie weerloos laat of aan die buiteland verkoop nie (v.8).  Haar pa kan haar terugkoop (as hy daartoe instaat is).  Anders kan ‘n nuwe baas haar vir homself koop en haar versorg (v.8).

 

As ‘n man die slavin koop om met sy seun te trou, moet sy vir hom soos ‘n dogter wees (v.9).  As die baas met haar trou en later nog ‘n vrou vat, moet hy nogsteeds sy slavin versorg en haar huweliksregte vir haar gee (v.10, vgl. 1 Korintiërs 7:3, 5).  Indien hy dit nie doen nie, moet hy haar kosteloos vrylaat.  Haar pa of nuwe baas hoef nie ‘n losprys te betaal nie (v.11).

 

Behandel die mense wat onder jou is met menswaardigheid (MW).  Hoe lyk dit in die praktyk?  MW beteken jy sorg goed vir die mense wat vir jou werk (by die huis of by die werk).  Moenie jou werkers so min as moontlik betaal nie.  Moenie laat hulle vir 13 of 14 werk nie.  Die Skrif sê:  “Betoon reg en billikheid, here, aan julle diensknegte, omdat julle weet dat julle ook ‘n Here in die hemele het.” (Kolossense 4:1).

 

Sommige regse Afrikaners glo dat swartes nie siele het nie, en dat hulle nie in die hemel sal wees nie.  In die 1700’s het baie slawe-eienaars geglo dat slawe nie siele het nie.  MW beteken dat slawe en swartes na God se beeld gemaak is, siele het, en in die hemel sal wees.  MW beteken jy deel die evangelie met dié wat die minste is in die samelewing (slawe).  MW beteken elke mens is na God se beeld geskep en kom nie van ape af soos wat evolusie sê nie.

 

MW beteken jy het respek vir vroue (v.7-11):

 

  • Laat haar eerste by die deur instap.
  • Beskerm haar teen gevaar.
  • Help haar as sy swaar dra.
  • Moet haar nie verbaal, emosioneel of fisies boelie nie.
  • Moenie met gevoude hande toekyk hoe sy ‘n man se werk doen nie (bv. hout kap).
  • Leer jou seuns om respek te hê vir meisies en vroue.

 

Moord en manslag (v.12-14)

‘n Misdadiger in Los Angeles het die doodstraf gekry.  Winnie Mandela het vir Arnold Schwartzenegger gevra om nie die doodstraf te gee nie.  Sy het gesê dat die doodstraf tydens apartheid baie trane en skade veroorsaak het.  Schwartzenegger het haar geïgnoreer en die man tereggestel.  So het hy gewys dat die mens se lewe waardig is.  Jy kan nie sommer net iemand soos ‘n muskiet doodmaak nie.  As jy ‘n mens doodmaak, sal jou lewe geneem word.

 

God vereis die doodstraf vir moord (v.12, 14).  Die Skrif sê:  “Hy wat die bloed van ‘n mens vergiet, sy bloed sal deur die mens vergiet word; want God het die mens na sy beeld gemaak.” (Genesis 9:6).  “Maar as jy kwaad doen, vrees dan; want hy [die regering] dra die swaard nie verniet nie, want hy is ‘n dienaar van God, ‘n wreker om die een wat kwaad doen, te straf.” (Romeine 13:4).  “almal wat die swaard neem, sal deur die swaard vergaan.” (Matteus 26:52).

 

God vereis nie die dood vir manslag nie.  As jy per ongeluk iemand doodmaak, het God dit so beskik (v.13).  In dié geval kan jy na ‘n vestingstad toe vlug (v.13, Deuteronomium 19:4-5, Numeri 35, Joshua 20).  As jy egter kwaadwillig en moedswillig was, is dit moord.  In so ‘n geval is jy nie eers veilig by die altaar nie (v.14, 1 Konings 2:28-34).

 

Jy moet respek hê vir die mens se lewe.  MW beteken dat jy die doodstraf voorstaan vir ernstige oortredings soos moord.  MW beteken jy glo nie in onregverdige doodstraf soos in Islam, waar Christene doodgemaak word as hulle kerk hou of evangelisasie doen nie.  MW beteken jy glo nie in doodstraf vir kleiner misdade soos diefstal nie.  MW beteken jy ken die verskil tussen onmenslike marteling en waardige doodstraf.

 

MW beteken jy straf nie iemand vir manslag soos vir moord nie.  Jy laat nie die moordenaar vrykom vir omkoopgeld nie, en jy straf nie die man wat die gewapende en geweldadige inbreker skiet om sy gesin te beskerm nie (v.13).  MW beteken jy neem nie self wraak nie, maar laat die straf oor aan God en die regering wat Hy daargestel het (Matteus 5:38).  MW beteken jy behandel ‘n dooie mens se liggaam met respek, en gooi dit nie in die veld nie soos ‘n rot wat gevrek het nie.

 

Ouers en ontvoering (v.15-17)

Toe ek op skool was, het ‘n vrou wat in die straat op gebly het onsteld en in trane by ons huis aangekom.  Haar 18-jarige broer het haar en haar ma geslaan.  Ek wonder hoeveel kinders doostraf sou kry as v.15, 17 in ons dag nog van krag was (v.5, 17, 20:12)?  As jy teen jou ouers rebelleer, is dit omdat jy rebels is teen God se gesag.

 

Dit is nie ‘n probleem as ‘n arm man homself as ‘n slaaf verkoop nie.  Om egter mense te steel of te koop verdien die doodstraf (v.16, Genesis 37, Deuteronomium 24:7).  In hierdie geval is die deler so goed soos die steler.

 

Wys respek vir jou ouers.  Moenie mense steel nie.  MW beteken jy verhef nie ‘n kind se regte, sodat hy onaantasbaar is nie.  Dit hoort nie so dat die kind sy ouer of onderwyser kan behandel soos wat hy wil, sonder dat daar gevolge is nie (v.15, 17).  MW beteken jy glo nie dat pakslae sleg is vir ‘n kind se MW nie.  Jy beskou pakslae as ‘n hulp:  jy slaan omdat jy nie wil hê MW moet in die toekoms ten gronde gaan nie.  Jy weet dat rebelse kinders binnekort rebelse jongmense sal wees wat soos diere optree.

 

MW beteken jy slaan nie ‘n kind soos ‘n dier nie (v.20).  Jy beskou pakslae eerder as ‘n liefdvolle maatreël om die kind reg te help.  MW beteken jy gee nie vir ‘n stoute kind Ritalin omdat hy ‘siek’ is nie; jy gee vir hom pak omdat hy sonde doen.  MW beteken jy besef dat Ritalin jou kind soos ‘n zombie laat ronddwaal, en verneder hom tot die vlak van ‘n mal mens of ‘n irrasionele dier.  John Stott en C.S. Lewis sê:

 

‘To say that somebody “is not responsible for his actions” is to demean him or her as a human being.  It is part of the glory of being human that we are held responsible for our actions.’[2]

 

‘To be “cured” against one’s will, and cured of states which we may not regard as disease, is to be put on a level with those who have not yet reached the age of reason or those who never will; to be classed with infants, imbeciles, and domestic animals.  But to be punished, however severely, because we have deserved it, because we “ought to have known better”, is to be treated as a human person made in God’s image.’[3]

 

MW beteken jy ontken nie dat daar ‘n rangorde in die samelewing is nie.  Jy sê nie ‘diskriminasie!’ vir sulke rangordes nie.  MW beteken jy erken dat kinders hulle ouers en onderwysers moet eer.

 

MW beteken jy glo ontvoering of ‘human trafficking’ onteer die mens, en moet hard gestraf word (v.16).  Jy kan nie met mense handel soos met beeste nie.

 

Beserings en betaling (v.18-27)

‘n Ou man in my skoonma se kerk het rustig op die pad gery toe ‘n dronk man sy humeur verloor het, hom van die pad afgedruk het, uit sy kar geklim het, en die ou man geslaan het.  Die ou man is dood na ‘n kort rukkie in die hospitaal.  Eksodus 21 het reëls vir dié tipe situasies.

 

Gestel twee mans stry en raak in ‘n vuisgeveg betrokke.  Die een beland op ‘n siekbed (v.18).  As die man gesond word en met sy kruk buite loop, moet die ander man die sieke se verlore salaris en mediese onkostes betaal (v.18-19).  As die sieke egter vir ‘n ruk in die bed lê en dán doodgaan, moet die skuldige die doodstraf kry.

 

Ander reëls geld vir slawe, omdat sy baas hom met ‘n rottang mág straf.  As die slaaf egter onder die houe sterf, moet sy baas die doodstraf kry (v.20, 12, 14).  As hy vir ‘n ruk oorleef, is dit duidelik dat die baas hom nie wóú doodslaan nie.  Dié baas is skuldig aan manslag en kry nie die doodstraf nie.  Die verlies van ‘n slaaf beteken hy verloor geld.  Dit is genoeg straf (v.21).  Dis soos ‘n ongehoorsame kind wat seerkry.  Die seerkry is straf genoeg; dis nie nog nodig vir ‘n pak ook nie.

 

Gestel twee mans slaan vuis en slaan per ongeluk ‘n swanger vrou, sodat die baba uitkom.  As die kind nie beseer is nie, moet die vrou se man die oortreder dagvaar.  Die regters moet hom beboet, om hom daardeur te waarsku om versigtig te wees in die toekoms (v.22).  As die baba seergekry het of sterf (dalk omdat die kind vroeg gebore is?), is dit ‘n lewe vir ‘n lewe, ‘n oog vir ‘n oog, ‘n tand vir ‘n tand, ens. (v.23-25).  God is reverdig en sal toesien dat die misdaad en die straf bymekaar pas.

 

As ‘n baas sy slaaf se oog of tand uitslaan, moet die slaaf vrygelaat word (v.26-27).  Die baas hoef nie sy oog of tand te verloor nie, want as jy ‘n slaaf straf bestaan die risiko dat hy sy oog of tand verloor.

 

Moenie jou naaste se lewe bedreig of sy liggaam beskadig nie.  MW beteken jy sê nie ‘n mens sleg soos ‘n hond nie (v.18, Jakobus 3:9).  MW beteken jy wys selfs respek vir jou vyand (v.19).  “As jy jou vyand se bees of esel teëkom wat ronddwaal, moet jy dit sekerlik vir hom terugbring.  As jy jou vyand se esel onder sy pak sien lê, moet jy dit nie onverskillig aan hom oorlaat nie:  jy moet dit sekerlik saam met hom aflaai.” (23:4-5).

 

MW beteken jy bevorder jou naaste se gesondheid (v.19).  Dit impliseer onder andere dat jy nie rondom mense rook wat nie graag jou nikotien wil inasem nie.  MW beteken jy dink aan die gevolge voor jy sommer net iemand met die vuis bydam (v.18).

 

MW beteken jy het respek vir swanger vroue (v.22).  Staan op in ‘n vol bus of trein, sodat die swanger vrou kan sit.  Laat ‘n swanger vrou voor jou in die ry staan by die bank of in die winkel.

 

MW beteken jy haat aborsie; jy vermoor nie ‘n mens net omdat hy klein is nie (v.22-25).  MW beteken jy maak nie ‘n baba dood vir jóú sonde en foute nie.  MW beteken jy vermoor nie ‘n gestremde baba nie (v.24).  MW beteken jy veg vir dié wat nie vir hulleself kan veg nie (v.22-24, Spreuke 24:11-12, 31:8).  MW beteken jy sal aandring dat die doodstraf toegepas word ook vir aborsie (v.23).  ‘n Bangladeshi man het vir my gesê dat aborsie in sy land met die dood gestraf word.

 

Diere en doodstraf (v.28-32)

‘n Paar jaar gelede het ‘n pitbull ‘n kind by ‘n veearts kliniek in Kempton Park gebyt.  Die veearts het dadelik die hond uitgesit.  Volgens die Skrif is dit hoe dit hoort, want die mens se lewe is waardig.

 

As ‘n bees ‘n man of vrou doodmaak, moet die bees gestenig word (v.28).  Die Skrif sê:  “Maar wat julle eie bloed betref, dit sal Ek eis:  van al die diere sal Ek dit eis.” (Genesis 9:5).  Jy mag nie die dooie bees se vleis eet nie, en die eienaar is onskuldig (v.28).

 

Wat as die bees al voorheen mense gegaffel het, en die baas dit geweet het maar niks daaraan gedoen  het nie?  Die bees én sy eienaar moet sterf (v.29).  Omdat dit nie direk moord was nie, kan iemand die eienaar loskoop volgens die prys wat die regters bepaal (v.30, kontr. Numeri 35:31-32).

 

Die reëls van v.28-30 geld ook as ‘n bees ‘n seun of dogter doodmaak (v.31).  Die bees moet ook sterf as dit ‘n slaaf doodmaak (v.32).  Dit wys weereens dat slawe na God se beeld gemaak is.  Die bees se eienaar moet vir die slaaf se baas 30 stukke silwer gee om ‘n nuwe slaaf te koop (v.32, vgl. Matteus 26:15).  Omdat slawe soms met beeste werk, bestaan die risiko dat hulle doodgemaak kan word.

 

Ons moet menswaardigheid se verhouding tot diere in ‘n regte lig beskou.  Hoe is dit?  MW beteken ons straf diere wat ‘n mens se lewe neem:  skiet die olifant, leeu, hond, of bees.  MW beteken jy tref voorsorg, sodat jou dier nie onnodig ‘n mens doodmaak nie (v.29):  sluit jou kwaai honde weg, sit elektriese heinings om jou plaas as daar leeus is, sit borde op wat mense teen gevaarlike diere waarsku.  MW beteken jy straf mense wat nalatig is met hulle gevaarlike diere (v.29).  MW beteken jy ag nie diere hoër as mense nie (v.28-32):  jy straf nie mense wat klappers naby honde skiet, maar maak aborsie wettig nie.

 

Peter Singer is ‘n bekende ateïs.  Volgens hom is ou mense en gestremdes ‘n las vir die samelewing.  Hy sê dat ‘n gesonde vark meer reg het om te lewe as hulle.  Hy het geen gewetensbeswaar as hulle doodgemaak word nie.  Ander mense in ons tyd maak ‘n afgod van MW.  Hulle glo dis hulle rég om gay te wees.  Hulle verskoon moord, dronkenskap, pedofilia, en rebelsheid as ‘n ‘siekte’.

 

Sonde laat mense so redeneer.  Die wêreld kan nie MW reg verstaan nie.  Eers as jy gered is en die Skrif gehoorsaam, kan jy MW in reg verstaan.

[1] John Piper, The Roots of Endurance, pp.129-132

[2] John Stott, The Cross of Christ, p.120

[3] Ibid

Kategorieë